लेखांक ४७ : पिपरहाच्या यतींसोबत साजरी केलेली नर्मदा जयंती अन् आगे शेर है !
महादेव पिपरिया सोडल्यावर लांबच लांब वाळूचा किनारा लागला . त्यामुळे आज पायाखाली इतकी वाळू होती की चालताना दमछाक होत होती . पाणी सर्वत्र उथळ आणि पात्र अति रुंद होते . इथे काही ठिकाणी नर्मदेमध्ये वाळू उपसणारी मोठी मोठी यंत्रे लावलेली दिसतात . यांच्यामुळे नर्मदेच्या पात्राचा आकार काही काळ बदलून जातो .
काही परिक्रमावासींचे असे मानणे आहे की नर्मदे काठी किती जरी वाळू असली तरी त्या खालून नर्मदेचा प्रवाह वाहत असतो त्यामुळे वाळू वरती पाऊल ठेवू नये . परंतु अशा पद्धतीने जर वाळू सोडून चालायचे ठरवले तर कधी कधी नर्मदा दीड दोन किलोमीटर दूर जाते . त्यामुळे वाळूचा किनारा आला रे आला की मी कितीही कष्ट होऊ देत परंतु नर्मदा जिथे सुरू होते त्या वाळूच्या किनाऱ्यावरून चालत असे . ही वाळू सकाळी फारच गार पडलेली असते आणि दुपारी फारच तापलेली असते . दोन्ही वेळा तिचा स्पर्श पायाला त्रासदायक असतो . तसेच ती प्रत्येक पावलाला तुमच्या शरीरातली निम्मी ऊर्जा काढून घेत असते . परंतु तरीदेखील आपला दंड नर्मदा मातेच्या पाण्यामध्ये बुडत असतो त्यामुळे हे सर्व त्रास फारसे जाणवत नाहीत . कधी कधी असे किनारे वळणावळणाचे असतात त्यामुळे चालणे थोडेसे वाढते . वाढेना चालणे ! आपण थोडी इथे धावण्याची स्पर्धा करायला आलेलो आहोत ! आपण नर्मदा मातेचा अधिकाधिक सहवास घ्यायला आलेले आहोत . याच कारणासाठी सोबत कोणी साथीदार घेऊ नये . कारण तुमचा विचार त्याला किंवा तिला पटेलच असे नाही . एकटा जीव सदाशिव !
आणि
एक निरंजन ! दो सुखी । तीन मे खटपट । चार दुखी ।
ही दोन सूत्रे नेहमी हृदयाशी बाळगावीत !
पायाखाली किती वाळू होती हे कळावे म्हणून आजच्या चालण्याचा नकाशा सोबत जोडतो .
चालता चालता वाटेमध्ये एके ठिकाणी गुऱ्हाळासाठी उसाचा रस काढणारे यंत्र दिसले . शेतातच यंत्र लावले होते . त्याने आवाज देऊन रस प्यायला बोलावले . कमंडलू ने कंटाळा येईपर्यंत उसाचा रस प्यायलो ! इथून डाव्या हाताला गरारू गाव होते . थोडे अंतर चालल्यावर छोटासा गरारू घाट लागला . इथे अतिशय प्राचीन किल्ले वजा दोन मंदिरे आहेत . यांना मंदिर म्हणणे धाडसाचे ठरेल इतकी ती भव्य दिव्य आहेत ! यातील एक मंदिर शिवाचे आहे आणि एक मंदिर गरुडाचे आहे . मी आधी गरुडाचे मंदिर पाहिले कारण ते दूर आणि टेकडावर होते . परत येताना शिव मंदिर देखील पाहिले .
हे सर्व बांधकाम पर्शियन शैलीचे होते .त्यामुळे एखाद्या मशिदीचे या मंदिरामध्ये रूपांतर केलेले आहे असे मला फार वाटले .दोन्ही मंदिरे थोड्याफार फरकाने अशीच होती .
पुढे मला या दिशेला जायचे आहे .
चालता चालता दुपार झाली . पात्रातून डावीकडे बघितले तर एका टेकाडावर आश्रम आहे असे लक्षात आले . इथे गेल्यावर वातावरण खूपच पवित्र वाटले . इथे एक मोठी यज्ञशाळा लाकडापासून तयार केलेली होती .
एक तरुण साधू पंचाग्नी साधना करीत बसला होता . साधू जीवनामध्ये अतिशय कठीण मानली जाणारी अशी ही साधना आहे . या साधनेमध्ये बारा वर्षे साधूला भर दुपारी सूर्य डोक्यावर आल्यावर दोन तास स्वतःच्या चहू बाजूने अग्नि प्रज्वलित करून मध्ये तप करत बसावे लागते . वरून सूर्य आग ओकत आहे , आणि चहूबाजूनी अग्नीच्या झळा लागत आहेत अशी ही भयंकर कठोर साधना आहे .
पंचाग्नी साधना करणारा साधू
कुंभमेळ्यामध्ये पंचाग्नी साधनेला बसलेले साधू .
समर्थ रामदास स्वामींनी हीच साधना थंडगार पाण्यामध्ये तासंतास उभे राहून केली होती .
नर्मदे काठी पंच अग्नी साधना करणारे अनेक साधू मला दिसले . त्या सर्वांना मी मनोभावे साष्टांग नमस्कार करत असे .
तप या शब्दाचा शब्दशः अर्थ तापणे असा आहे . हे खरोखरीच मोठे तप आहे . त्याने खुणेनेच मला स्वतः स्वयंपाक करून खाण्याची सूचना केली . आश्रम खूप सुंदर होता . इथे एका झाडाच्या पारावर रेवा राम नावाचा आगाऊ म्हातारा बसला होता .
प्रत्येक गोष्टीची चेष्टा करण्याची त्याला सवय होती . परंतु त्याचा स्वभाव मनमोकळा असल्यामुळे आमची गट्टी जमली . त्याचे वय ८० ते ९० च्या दरम्यान असावे . तो गंमत कशी करायचा काही उदाहरणे सांगतो . तो मला म्हणाला की मी असा विचार केला की चला या साधूला खिचडी करून खाऊ घालू . तर हा बाबा आग पेटवून बसला आहे ! आता मी याला तर खाऊ शकत नाही ! कारण आग पुरेशी लांब आहे ! मग मी विचार केला की कोणीतरी परिक्रमा वासी येऊन आपल्याला खायला घालेल !
मी त्याला म्हणालो हरकत नाही मी आपल्यासाठी खिचडी बनवतो ! तो म्हणाला , " नाही नाही ! मी गंमत केली " परंतु तरीदेखील मी दोघांच्या नावाची खिचडी बनवली .
झाडाखाली बसून दोघांनी खिचडी खाल्ली . इतक्यात साधू उठले . ते मौनामध्ये होते . त्यांनी एका यज्ञाचे आयोजन केले होते त्याची आमंत्रणे द्यायला ते निघाले होते , असे मला खुणांनी सांगून ते निघून गेले . मी दुरूनच त्यांना मनोमन साष्टांग नमस्कार केला .या सिद्ध साधूंचे नाव राधारमणदास असे होते . जाताना आज मुक्काम कर असे खाणाखुणांनी मला आवर्जून सांगून गेले . रेवा राम देखील त्यांच्या खाणाखुणा अनुवादित करून मला सांगत होता . परंतु अजून अर्धा दिवस बाकी होता त्यामुळे पुढे जाण्याचा निर्णय मी घेतला . रेवा राम फुल गप्पाडदास होता . एखादा स्टॅन्ड अप कॉमेडियन होण्यासाठी लागणारे सर्व गुण त्याच्या ठायी होते . विशेषतः चेहऱ्यावरची एक रेषही न हलू देतात तो ज्या शिताफीने विनोद करायचा ते पाहून हसून हसून माझी पुरेवाट झाली ! उदाहरणार्थ त्याने मला विचारले तुला डुकरीया म्हणजे काय माहिती आहे का ? मी म्हणालो हो ! डुकराची मादी ! तो म्हणाला मला माहितीच होतं . तुम्ही मराठी माणसे इथे फसणार ! इथल्या स्थानिक भाषेमध्ये डुकरा म्हणजे नवरा आणि डुकरिया म्हणजे बायको ! परंतु हे सांगताना त्याचे कायीक हावभाव पाहून मी हसून हसून लोळलो ! मला खरे तर इथे मुक्काम करायला काही हरकत नव्हती .परंतु हा म्हातारा जर तिथे राहिला असता तर माझी हसून हसून वाट लागली असती ! जसे एखादा फलंदाज प्रत्येक चेंडूला षटकार मारतो तसे याचे चालले होते ! प्रत्येक वाक्यावर तो काहीतरी विनोद करायचा ! आमची फ्रिक्वेन्सी चांगली जुळली होती परंतु त्यामुळेच त्याची क्षमा मागून मी सामान उचलले . आणि नर्मदे हर केले ! या घाटाचे नाव बम्होरी घाट होते .
किनाऱ्याने चालू लागलो .
इथे तास दोन तास झाल्यावर मला सामनापूर या गावांमध्ये एक जयपूरचा साधू आणि त्याची आई भेटले .ते दोघे एक छोटीशी खोली घेऊन पांढरी शुभ्र वस्त्र घालून साधना करीत राहिले होते . या दोघांनी मिळून १९५१ ते १९५७ अशी प्रदीर्घ नर्मदा परिक्रमा केली होती .यांनी मोठ्या प्रेमाने मला चहा पाजला .त्या काळामध्ये परिक्रमा किती कठीण होती याचे अनुभव देखील सांगितले . पुढे निघालो . सामनापुरापूर्वी मेहगवा घाट नावाचा घाट लागला . इथे तीरथ दास लोधी आणि केशवदासजी त्यागी नावाचे सत्पुरुष भेटले .समोर केरपाणी नावाचे गाव होते .
इथे उजव्या हाताला छोटी धुवाधार नावाचा धबधबा आहे . परंतु त्याचे अस्तित्व नर्मदेच्या पाण्याकडे पाहून जाणवत नव्हते . आता उमरिया गाव पार करून सगुण घाट आणि शेर नदीचा संगम गाठायचा असे माझ्या डोक्यात होते .बऱ्यापैकी अंतर काठाकाठाने चालल्यावर माझ्या कानावर भागवताचे शब्द पडू लागले . बोलणाऱ्या व्यक्तीचा आवाज अतिशय ताकतीचा होता . (अमरीश पुरी सारखा तो खर्जातला आवाज होता . ) अतिशय अधिकार वाणीने आणि शांतपणे भागवत कथा ते सांगत होते . नर्मदे काठी अतिशय शांतता असल्यामुळे अशा तऱ्हेने स्पीकरवर लावलेले आवाज फार दूरपर्यंत ऐकू जातात . त्या आवाजाने मला वेड लावले . मला तो आवाज ज्या कोणाचा आहे त्या व्यक्तीला बघण्याची इच्छा निर्माण झाली . ती व्यक्ती जे काही ज्ञान सांगत होती ते सर्व अगाध होते . वाणीमध्ये शुद्धता ,स्पष्टता होती . परंतु आवाजाला साधनेची धार होती . तो आवाज कानातून हृदयामध्ये करवत घुसावी तसा चिरत जात होता . मी किनारा सोडून त्या आवाजाच्या रोखाने शेतांमध्ये घुसलो . साधारण अडीच तीन किलोमीटर चालल्यावर पिपरहा नावाचे एक गाव आले . तिथे एका दुकानदाराला मी विचारल्यावर त्याने सांगितले की या रस्त्याने सरळ जा इथे ग्वारी नावाच्या गावात खेरा माई चा घाट आहे तिथे ही कथा चालू आहे . ग्वारी नावाचे हे तिसरे गाव ! मोठमोठे मातीचे ढिगारे कापत रस्ता तयार केला होता . त्या रस्त्याने मी थेट आश्रमामध्ये आलो . इथे एका भव्य सभागृहामध्ये ही भागवत कथा सुरू होती . भागवतकार विचारू लागले . " बताओ सज्जनो । भक्त कैसा होता है ? " त्यांनी हे वाक्य उच्चारायला आणि मी दारात जाऊन उभा रहायला एकच वेळ आली . माझ्याकडे हात करत स्वामीजी म्हणाले , " इसे कहते है भक्त । मैया की भक्ती मे निकल पडे है । ना घर की चिंता । ना खुद से लगाव । " सर्वजण वळून माझ्याकडे पाहू लागले . मला ओशाळल्यागत झाले . इतक्या "स्पेशल अटेंशन " ची सवय गृहस्थी माणसाला नसते . सर्वसामान्य जीवनामध्ये गृहस्थ हा सर्वात दुर्लक्ष करण्यायोग्य प्राणी म्हणूनच ओळखला जातो . याचे कारण त्याचे कर्म असते . स्वतःचे घर ,स्वतःचा संसार ,स्वतःची मुले सोडून जगासाठी , समाजासाठी , देशासाठी ,काही करण्याची इच्छा ,शक्ती ,क्षमता ,हीच तो गमावून बसलेला असतो . तो असतो मात्र एक " कॉमन मॅन " . मी पुढे जाऊन त्या भागवतकरांना नमस्कार केला . ते नुसते भागवतकार नव्हते तर भगवी वस्त्र धारण केलेले एक संन्यासी होते . त्यामुळे मी त्यांना साष्टांग नमस्कार करून "ओम नमो नारायणाय " अशी प्रार्थना केली . ते त्यांच्या आसनाशेजारी खुर्ची लावून बसण्याची सूचना मला करू लागले . परंतु मी नम्रपणे नकार देत खाली लोकांमध्ये जाऊन बसलो . भागवत कथा पुन्हा सुरू झाली . कसा खूपच अप्रतिम होती . एका मोठ्या व्यासपीठावर महाराज बसले होते . तिथे त्या आश्रमाची त्रिसूत्री लिहिलेली होती . सेवा सत्संग सुमिरन . कृपया कोणीही काहीही भेट चढवू नये अशी पाटी देखील लावलेली होती . याचा अर्थ संन्यासी महाराज काही घेण्यासाठी नव्हे तर देण्यासाठी आले होते हा त्यांचा सुस्पष्ट हेतू इथे व्यक्त होत होता . या संन्यासी महाराजांचे नाव होते स्वामी सदाशिव नित्यानंद गिरी महाराज . सव्वा सहा फूट उंची . गोरापान वर्ण . गरुडा सारखे बाकदार नाक , क्षौर केलेले .स्वच्छ नीटनेटकी भगवी वस्त्रे परिधान केलेली . चेहऱ्यावर मंद स्मित हास्य .आवाजामध्ये प्रचंड जरब . आणि सर्व काही मुखोद्गत .यांच्याकडे पाहता क्षणी कुठल्याही वयोगटाची कुठल्याही जाती धर्माची व्यक्ती लगेच आकृष्ट झाली असती असे चुंबकीय व्यक्तिमत्व होते . ऋषिकेश येथील कैलास आश्रम हे त्यांचे गुरुस्थान . या आश्रमाला अजून नाव दिलेले नव्हते . नुकतेच नवीन बांधकाम झाले होते आणि हा पहिलाच कार्यक्रम तिथे चालू होता . सध्या या आश्रमाचे नामकरण श्रीहरी आश्रम ग्वारी घाट असे झालेले आहे असे नकाशावर दिसते .
स्वामी सदाशिव नित्यानंद गिरी
स्वामींची हरियाणा मध्ये फार मोठी गोशाळा आहे .
हरियाणा येथील सिरसा गावानजीक दडबा कला या गावात श्रीकृष्ण प्रणामी गौशाला नावाची महाराजांची गोशाळा असून तिथे साडेचार हजार पेक्षा अधिक गाई सांभाळलेल्या आहेत .
महाराजांची अखंड भ्रमंती सुरू असते .
साधूच्या वयाचा अंदाज लावता येणे कठीण असते परंतु यांचे वय साधारण ६० च्या आसपास असावे असा मी अंदाज लावला .
भागवत कथा झाल्यावर माझे आसन मी त्याच सभागृहामध्ये एका कोपऱ्यात लावले . स्वामींनी रात्री पुन्हा गप्पा मारण्यासाठी येतो असे सांगितले . आश्रमामध्ये भागवत कथा सुरू असल्यामुळे खूप भक्तजन गोळा झालेले होते . विशेषतः स्वामींचे विविध प्रांतातील शिष्य तिथे उत्सव साजरा करण्याकरता गोळा झाले होते . त्यातील सर्व उत्सुक लोकांनी मला पकडले आणि नर्मदा परिक्रमेचे अनुभव सांगा म्हणून मागे लागले . हा अनुभव प्रत्येक परिक्रमा वासीला थोड्याफार फरकाने येतोच . अगदी या ब्लॉगचे मूळ देखील हाच प्रश्न आहे . तुमच्या परिक्रमेमध्ये तुम्हाला काय अनुभव आले ? तुम्हाला अश्वत्थामा दिसला का ? या दोन प्रश्नांची उत्तरे देऊन घशाला कोरड पडल्यामुळे अखेरीस शेवटचा उपाय म्हणून हा ब्लॉग लिहायला घेतला आहे ! आता कुणी अनुभव विचारले की मी लिंक पाठवतो ! गमतीचा भाग सोडून द्या ! परंतु आमच्या गप्पा बराच वेळ चालल्या . इथे नागपूरचे एक गोव्रती आले होते . ते एका अन्य कार्यक्रमाकरिता मध्य प्रदेश मध्ये आले होते परंतु खास महाराजांना भेटायला इकडे येऊन गेले . यांचे कार्य विदर्भामध्ये खूपच प्रसिद्ध आहे . या आश्रमामध्ये सुद्धा काही सुंदर जातिवंत गायी होत्या . भोपाळ वरून आलेला एक आयटी सेक्टर मधला तरुण होता .याचे नाव आकाश दीक्षित होते . त्याशिवाय दिनेश दीक्षित नावाचे एक विद्वान आणि उच्च विद्या विभूषित गृहस्थ , जे भोपाल जवळच्या पानदेवरी या रायसेन जिल्ह्यातील गावातून आले होते , यांचा माझ्याशी विशेष स्नेह जुळला . दिनेश आपली पत्नी आणि छोटासा मुलगा पार्थ या दोघांना घेऊन आला होता . हा पार्थ शक्यतो कोणाकडे फारसा जात नसे . परंतु मी आल्यापासून तो जो मला चिकटला तो सोडेचना ! आई-वडिलांकडे सुद्धा जायला नाही म्हणू लागला ! त्याला माझ्यासारखे बनायचे होते ! त्यामुळे तो माझ्या मागे लागला की तुम्ही मला सुद्धा फेटा नेसवा ! इतक्यात तो पळत गेला आणि त्याच्या आईचा दुपट्टा घेऊन आला . मला म्हणाला याचा फेटा मला नेसवा ! मग त्या बालहट्टा पायी मी त्याला सुंदर असा फेटा नेसवला ! गंमत म्हणजे रात्री सुद्धा तो आई-वडिलांकडे झोपायला गेला नाही तर माझ्याच अंथरुणावर झोपला ! अखेर त्याचा डोळा लागल्यावर वडिलांनी उचलून नेले ! नर्मदा परिक्रमा करताना आपले मन निर्विचार झालेले असते . त्यामुळे मुलांच्या संवेदनशील मेंदूला फारशा मुंग्या येणारे विचार जाणवत नाहीत .त्यामुळे ते परिक्रमावासीकडे आकृष्ट होत असावेत . पार्थच्या वडिलांनी आमचा एक फोटो काढला . आणि मित्राच्या क्रमांकावर पाठवून दिला . तोच हा प्रसंग !
भोपाळ येथील छोटा नर्मदा भक्त पार्थ आकाश दीक्षित आणि प्रस्तुत लेखक .मागे दिसणाऱ्या व्यासपीठावरच महाराजांची कथा चालली होती .
इथे तात्पुरते संडास बाथरूम बांधण्यात आले होते . त्यामुळे मी माझे सर्व कपडे इथे धुऊन घेतले . साधारण दोन दिवसांनी कपडे धुतले जायचे . रात्रभर दोरीवर आणि नंतर अंगावर किंवा पाठीमागच्या झोळीवर टाकून वाळवायचो . संध्याकाळी स्नानासाठी खाली नर्मदेवर गेलो . वेगवान प्रवाहात मनसोक्त स्नान केले . वरवर पाहता पाणी शांत दिसायचे परंतु आतून खूप गती होती . इथे शेजारीच एका साधूची कुटी होती . हे महाराज गावात आल्यापासून साधूकडे गावकऱ्यांचे दुर्लक्ष झाले होते . त्यामुळे हा त्या महाराजांविषयी फार काही सकारात्मक बोलत नव्हता . परंतु मी त्याची समजूत काढली आणि महाराजांच्या मोठ्या कार्यामध्ये सामील होण्यासाठी त्याला विनविले . महाराजांच्या एका शब्दाखातर त्यांच्या एका भक्ताने ती सर्व जमीन त्यांना विकत घेऊन आश्रम बांधून दिला होता . शिवाय जमीन आणि आश्रम महाराजांच्या नावावर देखील केला होता . महाराजांच्या नावावर म्हणजे त्यांच्या गुरूंच्या नावे असलेल्या ट्रस्टच्या नावावर . तिवारी नामक एका अतिशय भाविक भक्ताने भागवत सप्ताहाच्या संपूर्ण आयोजनाचा खर्च उचलला होता तो व त्याची श्रद्धावान पत्नी दोघे मिळून सर्वांची आस्थेने विचारपूस करत होते . महाराजांच्या पूर्वाश्रमीचे काही नातेवाईक देखील इथे मुक्कामी आलेले मला दिसले . महाराज मात्र त्यांच्यामध्ये फारसा रस घेत नव्हते . अगदी महाराजांच्या मातोश्री देखील आल्या आहेत असे मला कळाले . परंतु महाराजांच्या वागण्यातून त्यांचे पूर्वाश्रमाचे नातेवाईक कोण आहेत याचा काही अंदाज येत नव्हता . इतकी तटस्थता त्यांनी साधली होती . इथे मोठी च जेवणावळ झाली . मला मोठ मोठ्या उत्सवांमध्ये गतीने वाढण्याची चांगली सवय आहे . त्यामुळे मी पहिल्या काही पंगती वाढून घेतल्या . शेवटी जेवायला बसलो . आश्रमा मधील पडेल ते काम मी करू लागलो . भांडी घासायला मदत केली . सभागृह स्वच्छ केले . सतरंज्या जाजम वगैरे झटकून आणले . महाराज हे सर्व पाहत होते . रात्री ते गप्पा मारायला आले . त्यांनी बराच वेळ गहन विषयांवर शास्त्र चर्चा केली . मी पूर्णवेळ फक्त श्रवण भक्ती केली . महाराजांनी मला सांगितले ,उद्या आमच्या कथेचा शेवटचा दिवस आहे . तसेच नर्मदा जयंतीचा उत्सव आणि हवन देखील आहे तरी हे कार्यक्रम चुकवून पुढे जाऊ नये . काहीही करून उद्याचा एक दिवस मुक्काम वाढवावा . संपूर्ण परिक्रमेमध्ये मी एका रात्री शिवाय अधिक कोठे मुक्काम केला नव्हता . परंतु महाराजांच्या आज्ञार्थक विनंती पुढे माझा निरुपाय झाला . रात्री अंग टाकणार इतक्यात एका ट्रॅक्टर मध्ये मागे ट्रॉलीमध्ये बसून गावातील म्हाताऱ्या कोताऱ्या भजनासाठी आल्या ! मग काय ! मी लगेच उठून त्यांच्या भजनामध्ये सामील झालो ! भजनातला आनंद काही वेगळाच आहे !
माझे वडील भजनामध्ये तबला वाजवायचे .ते लहानपणापासून मला भजनाला घेऊन जायचे . त्यांचे मित्र श्री प्रकाश नातू म्हणून एक होते त्यांनी मला भजनाची प्रारंभिक ओळख करून दिली . हरिभक्तीपरायण साष्टे बाबा यांनी मला भजनाची गोडी लावली . त्यानंतर हरिभक्तीपरायण रायबा मालुसरे यांनी देखील माझ्या भजनाच्या आवडीला प्रोत्साहन दिले .
हभप रामचंद्र बुवा भिडे यांच्या मार्गदर्शनाखाली लहानपणी काही कीर्तने देखील केली .
यावर कडी केली ती परम आदरणीय भारतरत्न पंडित भीमसेनजी जोशी यांचे स्वीय टाळ वादक श्री माऊली टाकळकर यांनी . हे मला नित्य त्यांच्या सोबत भजनाला घेऊन जात . त्यांचे भजन अतिशय तालासुरात असायचे . त्यामुळे तिथे मुक्त प्रवेश नव्हता . त्यांच्या सायकलच्या नळीवर बसवून ते मला सगळीकडे घेऊन जात ! माऊलींच्या कृपेने मला पंडितजींचा काही काळ सहवास देखील तरुण वयात लाभला .
भारतरत्न पंडित भीमसेनजी जोशी यांच्या समवेत प्रस्तुत लेखक (साल साधारण १९९९ - २००० )
योग्य वयात अशा दिग्गजांनी भजनाचे संस्कार केलेले असल्यामुळे ती आवड आयुष्यभर टिकली . पुढे भजन सम्राट पंडित अजित कडकडे किंवा संगीतकार यशवंत देव यांच्या कार्यक्रमांमध्ये देखील तालवाद्यांची साथ संगत करण्याची संधी प्रस्तुत लेखकाला मिळाली .
प्रस्तुत लेखक त्यांच्या उजव्या हाताला पायाशी बसला आहे .
वरील सर्व माहिती मी वाचकांना केवळ याच कारणासाठी देत आहे की आपल्याला त्यातून आपल्या मुलांना भजनाची आवड निर्माण करण्याची प्रेरणा मिळावी . भजनाची आवड अशी एका दिवसात येऊ शकत नाही हेच मला सांगायचे आहे . बहुतांश वेळा भजन चालू झाले की वैतागून उठून जाणारे परिक्रमा वासी मी पाहिले आहेत . तसेच तुम्हाला सहजासहजी कुणी त्यांच्या भजनामध्ये सहभागी करून घेऊ शकत नाही . त्यासाठी तुम्हाला तालाचे , सुराचे आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे भजनाच्या भावाचे परिपूर्ण ज्ञान आवश्यक आहे . त्यासाठी अखंड श्रवणाला पर्याय नाही . त्यामुळे आपल्या पुढच्या पिढीला आजच भजनाची गोडी लावा . ती आयुष्यभर कामाला येते .विशेषतः म्हातारपणी कामाला येते .
पुढे मात्र मी संगीत क्षेत्रात वाहवत जाऊ शकतो असे जाणवल्यावर मी त्याचा नाद पूर्णपणे सोडला तो आजतागायत .आता मी फक्त देवाच्या भजना पुरते तोडके मोडके संगीत वापरतो. असो . मी त्या महिलांच्या भजनामध्ये असाच तोडका मोडका ढोलक वाजवू लागलो . कोणीतरी अन्य मनुष्य भजनकर्यांमध्ये आला की त्यांना अजून जोश चढतो तसे काहीसे झाले . रात्री अडीच वाजेपर्यंत भजन चालले . सर्व माताराम खुश झाल्या आणि मला आशीर्वाद देऊन निघून गेल्या . मी पाठ टेकली . दरम्यान अजून काही परिक्रमा वासी आलेले मला दिसले . पहाटे लवकर उठून मी बाहेर आलो . इथे नर्मदेच्या बाजूला महाराजांनी एक धोकादायक जिना खोदून फक्त नर्मदा दिसेल अशी ध्यान गुफा तयार केलेली आहे . तिच्यामध्ये जाऊन बसलो . इथे खूपच जबरदस्त वाटत होते ! इथली स्पंदने फार भारी होती .
थोड्या वेळाने उजाडल्यावर खाली नर्मदा स्नानासाठी गेलो . एका दगडावर कपडे काढून ठेवले आणि पाण्यामध्ये उतरलो . माझ्या मागोमाग आकाश दीक्षित देखील आला . मी पाण्यात उतरून स्नान कुठे करायचे याचा अंदाज घेत होतो . त्याने माझे फोटो काढायला सुरुवात केली . तसेच त्याने मी केलेल्या स्नानाचा एक छोटासा व्हिडिओ देखील घेतला . नंतर त्याने हा सर्व डेटा मित्राच्या क्रमांकावर पाठवून दिला . आपल्या माहिती करता ते फोटो खाली देत आहे .
आज माघ शुद्ध सप्तमी होती . नर्मदा मातेचा प्रकट दिन ! त्यानिमित्त सकाळी महाराजांनी हवन ठेवले होते आणि त्यानंतर आश्रमामध्ये मोठा भंडारा ठेवला होता . पिवळ्या रंगाचे कपडे घातलेला एक तरुण साधू महाराजांना मदत करायचा . परंतु त्याला सर्व ताण झेपवत नव्हता असे मला वाटले . त्यामुळे मी देखील स्वयंपाकापासून पंगती वाढण्यापर्यंत प्रत्येक कामामध्ये सहभागी झालो . विशेषतः हलक्याफुलक्या थर्माकोलच्या पत्रावळी उडून नर्मदेमध्ये जाऊ नयेत म्हणून त्या गोळा करून त्यांची विल्हेवाट लावण्याचे काम मी स्वतः वरती घेतले . स्वामी मला म्हणाले की परिक्रमा झाल्यावर इथे येऊन रहा आणि मग आपण आश्रमामध्ये काही सुधारणा करू . त्यांनी स्वतः संपूर्ण परिसर मला फिरवून दाखवला . अगदी त्यांची षटकोनी कुटी देखील त्यांनी मला आत मध्ये नेऊन तळघरापर्यंत नेऊन दाखवली . तळघरामध्ये ते साधनेसाठी बसत असत . जसे स्वयंपाक घर हा त्या स्त्रीच्या मनाचा आरसा असतो त्याप्रमाणे साधूची कुटी हा त्याच्या मनाचा आरसा असतो . जितके मन साधे ,सरळ , स्वच्छ तितकी कुटी साफसूफ आणि मोकळी असते . यांची कुटी तशी होती . स्वामींच्या भक्त परिवारामध्ये स्वामी नामक एक शिष्य होता . तो बराच वेळ माझ्यासोबत फिरत होता . डॉक्टर तिवारी नावाचे एक विद्वान गृहस्थ होते . शुक्ल म्हणून एक सज्जन होते . अवधेश नावाचा एक उत्साही तरुण होता . एकंदरीत सर्व चमू छान होता . यांना माझी गरज पडणार नाही अशी परिस्थिती होती ! नर्मदा जयंतीच्या निमित्ताने सुरेख याग झाला . यज्ञकुंड तयार करण्यापासून प्रत्येक कामात माझा सहभाग राहिला . खूप काही शिकायला मिळाले . सर्व भक्तांनी मिळून मला यज्ञकुंडाच्या समोर स्वामींच्या शेजारी बसविले . नेमक्या अग्नीच्या ज्वाला माझ्याच दिशेने येत राहिल्या . मी शांतचित्ताने पंचाग्नी साधना करणाऱ्या साधूचे स्मरण करत ती धग सहन केली . थंडी किंवा उष्णता या गोष्टी मनातून वाटणाऱ्या असतात . त्यांना मनातून काढून टाकले की त्यात त्रास देत नाहीत . इतक्यात यागाची एक मोठी ठिणगी उडून माझी छाटी थोडीशी जळाली आणि मांडीला चटका बसला ! हे पाहता क्षणी अतिशय सकारात्मक विचारसरणी असलेले स्वामीजी मला म्हणाले ! वा साक्षात अग्निदेवांनी येऊन तुझ्या मांडीवर थाप दिले की रे ! भाग्यवान आहेस ! अग्नि देवाचा प्रसाद मिळाला .तुझा याग सफल झाला ! मी मनात विचार केला अग्नी देवाने मिठी नाही मारली ते बरे झाले ! भोजने झाल्याबरोबर भागवत सप्ताह सुरू झाला . भागवत सप्ताह संपल्या संपल्या सर्वजण भजन करीत नर्मदे काठी गेले . आता इथे नर्मदा मातेची पूजा करायची ,तिची साडी चोळीने ओटी भरायची , तिच्यामध्ये दीप प्रदान अर्थात दिवे सोडायचे आणि आरती , नर्मदाष्टक तसेच नर्मदा चालीसा म्हणायचे असे ठरले होते . भजनाचा माइक आणि स्पीकर स्वामीजींनी माझ्या हातात दिला . नर्मदा मातेचा गजर आणि जयजयकार करत आम्ही सर्वजण खाली घाटावर गेलो .
स्वामी सदाशिव नित्यानंद गिरी यांच्या मार्गदर्शनाखाली पिपरहा गावातील खेरामाई घाटावर नर्मदा जयंतीच्या दिवशी नर्मदा पूजनासाठी जमलेले भाविक गण . मग शुद्ध सप्तमी आंग्ल दिनांक सात फेब्रुवारी २०२२ . स्वामींच्या शेजारी फेटा घातलेला प्रस्तुत लेखक दिसत आहे .
मी गुडघाभर पाण्यामध्ये उतरून उभा राहिलो . माइक वर खणखणीत आवाजात नर्मदा मातेची आरती नर्मदाष्टक आणि नर्मदा चालीसा म्हटली . माता-भगिनी नर्मदा जलामध्ये दिवे सोडत होत्या ! ते दृश्य मोठे मनोहर होते ! साडीचोळी अर्पण करून नर्मदा मातेची पूजा करण्यात आली . स्वामीजींनी मला देखील आरती ओवाळायला दिली . मला सोडायला दिवे देखील त्यांनी दिले . अशा रीतीने नर्मदेमध्ये दिवे सोडण्याची माझी इच्छा त्या दिवशी पूर्ण झाली ! एकंदरीत ते वातावरण भारावलेले होते . नर्मदा मातेची स्तुती करताना कंठ भरून येत होता . एरवी इतरांचे ऐकून तिचे गुणगान करणे वेगळे आणि आता इतके अनुभव गाठीशी आल्यावर तिचा जयजयकार करणे यात फार मोठा फरक होता .
वरील व्हिडिओमध्ये काय काय पाहाल ? नर्मदेचे शांत दिव्य स्वरूप ! सुंदर मिणमिणणारे दिवे ! लोकांनी प्रवाहित केलेले नारळ गोळा करणारे डोंगावाले अर्थात नावाडी . उपस्थित जनसमुदाय . भगव्या वस्त्रा मध्ये आरती करणारे स्वामीजी . त्यांच्या उजव्या हाताला फेटा बांधून माईक हातात घेऊन उभा असलेला प्रस्तुत लेखक . नर्मदे प्रती जनसमुदायाचा भाव .
तो दिवस फार अविस्मरणीय आणि अप्रतिम होता . नर्मदा मातेने अशा रीतीने नर्मदा जयंती अतिशय शांतपणे साजरी करवून घेतली ! रात्री छान सत्संग झाला . स्वामीजी जेवायला मला सोबत घेऊन बसत आणि त्यांच्या ताटातील सर्व पदार्थ मलाही देत . तिथल्या मायेमध्ये फार काळ अडकणे चांगले नव्हते . नर्मदा जयंती देखील झालेली होती त्यामुळे मी तिथून पहाटे उठून गुपचूप निघालो . परंतु तिवारी काकांनी मला पाहिले व ते आले .त्यांनी मला एक उंची तलम धोतर व पाचशे रुपये दक्षिणा दिली .
स्वामीजींचे एक यूट्यूब चैनल मला सापडले . ते पाहिल्यावर असे लक्षात आले की सध्या स्वामीजी नर्मदा परिक्रमा करत आहेत . या परिक्रमेमध्ये त्यांचे समाजकार्य सुरूच आहे ! वाटेत भेटणाऱ्या युवकांचे व्यसन ते सोडवत आहेत . त्याची काही उदाहरणे .
डॉक्टर तिवारी आणि शुक्ला मला सोडायला बरेच अंतर आले . हे गुरांचे डॉक्टर होते व अतिशय विद्वान होते . दोघे वळले आणि जोरात पाऊस सुरू झाला ! कालच स्वामींची आणि माझी चर्चा झाली होती की कुठलाही यज्ञ यशस्वी झाला की त्याचे फलस्वरूप थोडा तरी पाऊस पडतो . तसा तो पडला .त्या पावसाने मी उभा आडवा भिजलो . पायाखालच्या चिकट चिखलामुळे माझे बूट फाटले व एकंदर अवस्था वाईट झाली . जवळच असलेल्या सगुण घाटावर जाईपर्यंत सर्व सामान भिजून गेले होते . इतक्यात एक छोटा मुलगा तिकडे आला आणि म्हणाला , "बाबाजी बचके रहना ! संभल के जाना !आगे शेर है ! " मला त्याचा राग आला . आधीच पावसाने भिजवलेले आणि त्यात याची ही थट्टा मस्करी . तो पळून गेला आणि जाताना "सच मे आगे शेर है । " असे ओरडू लागला ! एखाद्याची चेष्टा कधी कुठे व किती करावी याला काही मर्यादा आहे की नाही ? पुढे एक खोल नदी आडवी आली . दूरवर एक माणूस ती नदी पार होताना दिसला . तिथपर्यंत जाणे अशक्य होते कारण चिखलाचा उतार होता . इतक्यात एक बगळा उडत उडत आला आणि तो माझ्यासमोर नदीमध्ये उतरला आणि वाळूतून चालत पलीकडे गेला .त्या बगळ्या कडे पाहिल्यावर माझ्या लक्षात आले की इथे नदी उथळ आहे . थोडा चिखल अधिक होता परंतु कसाबसा गुडघ्याएवढ्या पाण्यातून पार झालो . बगळा उडून गेला .
पलीकडे गेल्या गेल्या एक मोठी जॅकवेल ,एक झोपडी आणि हनुमंताचे मंदिर दिसले . सर्व सामान झोपडी मध्ये वाळत टाकले आणि पडून राहिलो . पाऊस काही थांबायचं नाव घेईना . मंदिर बंद होते . स्वामीजींनी मला काही पुस्तके सोबत दिली होती . पडल्या पडल्या मी ती पुस्तके वाचू लागलो . इतक्यात तिथली व्यवस्था पाहणारा एक साधू आला आणि त्याने मला मंदीर उघडून आत बसायला सांगितले . त्याने बालभोग खायला आणून दिला . बाल भोग म्हणजे नाष्टा किंवा अल्पोपाहार. पाऊस उघडला होता . नर्मदा जयंती साठी केलेली विद्युत रोषणाई उतरवण्याचे काम साधू करत होता . मी त्याला मदत केली . शिडी पकडणे . काढलेल्या माळा गुंडाळून ठेवणे . कर्णे उतरविणे . विद्युत सामानाचे वर्गीकरण करून ठेवणे अशी मदत मी त्याला केली . आणि नर्मदे हर करून पुढे निघालो . इतक्यात मला एक शंका आली म्हणून मी मागे वळलो आणि त्या साधूला दुरूनच ओरडून विचारले ' ," बाबाजी इस नदी का नाम क्या है ? " साधू स्वच्छतेसाठी कळसावर चढला होता . तिथून तो ओरडला
," शेर नदी ! "
लेखांक सत्तेचाळीस समाप्त ( क्रमशः )
मागील लेखांक
पुढील लेखांक
पुढच्या भागावर जा
उत्तर द्याहटवा