लेखांक १७० : बरबटीची गुप्तकुटी , पावसाचा हल्ला आणि उमाचरणदास जी महाराजांचे कुँडाकला

 गुरु गुफा आश्रमामध्ये सन्यासी महाराजांनी मला सातूचे पीठ दिले आणि आता जा म्हणून सांगितले . त्यांना दंडवत प्रणाम केला आणि काठाने चालत चालत हिरापूर या गावी आलो . आता वाळू काढणारे नगण्य होत चालले होते . नावांचा आकारही बदलत चालला होता . त्याची रेखाचित्र काढून ठेवली आहेत .

अशा नावा इथून पुढे सर्वत्र दिसतात . लांबुळक्या नावा बंद होतात .

इथे हिरन नावाची नदी पार करावी लागते .ही नदी खूप मोठी आहे . आणि महत्त्वाची मानली जाते .समोरच्या तटावर इथेच एक परिक्रमावासी परिक्रमा उचलत होता त्याचे भोजन मिळाले होते . हिरन हथनी शेर अशी प्राण्यांवरून दिलेली नद्यांची मजेशीर नावे नर्मदा खंडामध्ये पाहायला मिळतात! 

या नकाशामध्ये आपल्याला हिरन नदी आणि नर्मदा मातेचा संगम दिसतो आहे .समोर सांकल घाट आहे .जो शंकर घाट या शब्दाचा अपभ्रंश आहे .आपले गुरु गोविंद भगवत्पादाचार्यांना भेटायला आद्य शंकराचार्य दक्षिण भारतातून आले तेव्हा त्यांनी याच घाटावरून नर्मदा माई ओलांडली होती !

हिरन नदी संगमावरील एक अद्भुत दृश्य ! हिरण्य म्हणजे तेज ! हिरण्यगर्भा (रेवामाई ) , हिरण्य ( यति ) आणि  नदी एकत्र दिसत आहेत !

वाटेमध्ये अनेक तीर्थक्षेत्रे आहेत . संगमेश्वर महादेवाचे मंदिर  . कृष्णाचे मंदिर आहे .हरणेश्वर महादेवाचे मंदिर आहे. इथले वैशिष्ट्य असे की इथला नंदी उभा आहे . बसलेला नाही . एक राधा कृष्णाचे मंदिर देखील जोगीपुरा गावात आहे .पुढे पावला गाव लागते . 

पावला गावातील नर्मदा माता मंदिर . पायरीवर बसलेले अंध परिक्रमा वासी आपल्या भाबरीच्या आश्रमात यावर्षी येऊन गेले .हे चित्र चार महिने जुने आहे .त्यांची मुलाखत देखील आपल्या यूट्यूब चैनल वर टाकलेली आहे .

इथून पुढे नरसिंहपूर जिल्हा संपून जबलपूर जिल्हा सुरू होतो . जबलपूर जिल्ह्यामध्ये पाऊल ठेवल्याबरोबर माझ्या काळजामध्ये चर्र झाले . जबलपूर जिल्ह्यात आल्याबरोबर समोर ब्रह्मकुंड दिसू लागले . इथे काठा काठाने खूप चाललो .माझे कुठे लक्षच लागत नव्हते .कुठल्याही मंदिराचे दर्शन घ्यायची इच्छा होत नव्हती .फक्त वेड्यासारखा चालत सुटलो होतो. सुमारे २० किलोमीटर चालत बरबटी गावामध्ये आलो . प्रचंड भूक लागली होती . आजूबाजूला कुठलेही मठ मंदिर काही दिसेना . वरच्या बाजूला टेकाडावर एक झोपडी दिसली . वरती झेंडा लावला होता . याचा अर्थ कुणीतरी धार्मिक मनुष्य राहत असणार असा विचार करून मी वर गेलो . कुटी ला दार नव्हते . आत मध्ये काहीच नव्हते . एक छोटीशी चूल होती . थोडाफार लाकूडफाटा होता . भगव्या रंगाचे कपडे वाळत घातले होते . याच्यावरून मला कळले की ही एखाद्या साधूची कुटी आहे . कोपऱ्यामध्ये अधिष्ठान मांडलेले होते . जपाची माळ ,शंख , घंटा वगैरे सर्व होते .त्या साधू कुटी मध्ये मी बराच वेळ बसलो .आता साधू येईल मग साधू येईल अशी वाट पाहत बराच वेळ निघून गेला . पोटातली भूक अजूनच खवळू लागली . आज इंग्रजी तारीख देखील अकरा जून होती आणि तिथी देखील एकादशी होती . अकरा अकरा बहु अकरा ! कडक उपवास घडल्यामुळे त्यामुळे आज अजूनच भूक लागली होती . समोर खिचडी बनवण्याचे सर्वसामान काढून ठेवलेले होते . भिजवलेला साबुदाणा होता . दाण्याचे कुट होते . लंका म्हणजे मिरची होती .जिरे होते .तूप होते आणि मीठ होते . एक पातेले देखील होते . एका माठामध्ये पाणी भरून ठेवले होते . मी अखेरीस नर्मदा मातेला नमस्कार केला आणि खिचडी बनवायला घेतली ! सामान भरपूर होते त्यातली मी फक्त थोडीशीच सामग्री घेतली आणि खिचडी बनवली . पोटभर खाल्ली ! तरी देखील कोणी येईना . अखेरीस माझ्याजवळ जेवढे पैसे शिल्लक होते ते एका ताटाखाली झाकून ठेवून त्यावर दगड ठेवला आणि नर्मदे हर असा पुकारा करून पुढे चालू लागलो ! साधू महाराजांना जी काही सामग्री लागेल ती त्यातून त्यांनी आणावी असा हेतू . उतार उतरलो आणि नर्मदा मातेला म्हणालो , "वा माई ! छान सोय केलीस माझी ! अगदी वेळेला फराळ उपलब्ध करून दिलास ! " तिथे एका झाडाची वाळलेली फांदी पडलेली होती . मी असा विचार केला की या फांदीची लाकडे तोडून झोपडी मध्ये नेऊन ठेवावीत . कारण मी काही लाकडे वापरली होती . म्हणून लाकडे तोडली आणि मागे पाहिले तर जिथे मला झोपडी दिसली होती तिथे काहीच नव्हते . फक्त खाली उतरणारा रस्ता होता . मी पुन्हा पुन्हा डोळे चोळून पाहिले .परंतु त्या ठिकाणी झोपडी नव्हतीच ! नर्मदा मातेला साष्टांग नमस्कार केला . तिचा जयजयकार केला आणि पुढे चालू लागलो .आज हे असे अनुभव सांगताना मला काय बोलावे तेच कळत नाही . कारण भौतिकशास्त्राच्या कुठल्याही नियमांमध्ये मितीमध्ये बसणारी ही अनुभूती नाही .परंतु अनुभव आला आहे हे मात्र खरे . त्यामुळे नर्मदा मातेचे स्मरण करून हे सर्व अनुभव आपल्याला सांगतो आहे . असाच अनुभव मला यावा असा दुराग्रह कृपया कोणी धरू नये . इतकेच वाटते . मी या संपूर्ण लिखाणामध्ये प्रत्यक्षात आलेले अनुभव सांगणे नेहमीच टाळले आहे . त्याचे कारण स्पष्ट आहे . अनुभूती ही अत्यंत सापेक्ष असते .व्यक्तीसापेक्ष असते ,भक्तीसापेक्ष असते , भावसापेक्ष असते ,ज्ञानसापेक्ष असते , आकलनसापेक्ष असते . आज परिक्रमा शेवटच्या टप्प्यावर आली आहे तेव्हा मी तुम्हाला खात्रीशीरपणे एक गोष्ट सांगू शकतो . संपूर्ण परिक्रमेदरम्यान एकदाही मला नर्मदा माई ही केवळ एक नदी आहे किंवा केवळ पाण्याचा एक मोठा जलप्रवाह आहे असा भाव एकदाही चुकूनही आला नाही . मला सदैव , ती एक भगवती आहे , शक्ती आहे , देवी आहे ,परब्रह्मस्वरूपिणी आहे , आई आहे असेच वाटत राहायचे . माझे हे भान एकदाही सुटले नाही . चुकूनही नाही .वाटेत कितीही मोठे संकट आले तरी मी नर्मदा मातेवर किंवा तिच्या अस्तित्वावरच कधी शंका घेतली नाही . उलट नर्मदा माता आपली या प्रसंगाद्वारे परीक्षा बघते आहे असा माझा भाव असायचा . कुठे प्रमाणाबाहेर कोड कौतुक झाले तरीदेखील नर्मदा माता आपली अजूनच कठीण परीक्षा घेते आहे असे मी स्वतःला समजावून सांगायचो . व्यवस्था असो गैरव्यवस्था असो अपमान असो सन्मान असो किंवा उपवास घडणे असो किंवा पडून जखमी होणे असो मी कधीच असा विचार केला नाही की खरोखरीच ही नर्मदा माता अस्तित्वात आहे का ? अ हं ! अजिबात नाही ! असलं पाप कधी डोक्यात सुद्धा आलं नाही . त्यामुळे जे अनुभव आले ते मला चमत्कार वाटतच नाहीत . कारण तीच आहे जी सर्वप्रकारे आपल्याला तावून सुलाखून काढते आहे .आई आहे ती . तिला मुलाच्या भुकेची काळजी नसणार तर कोणाला असणार ? आणि त्यात मुलगा इतका नालायक असेल की पुढचे मागचे कुठलेही नियोजन न करता चालतो आहे ,मग तर तिची जबाबदारी अजून वाढणार ना ! तसेच काहीसे या ठिकाणी झाले . मी आत्ता आपणा सर्वांसाठी या घटनेचा इतका उहापोह करतो आहे परंतु त्या क्षणी मी कुठलाही विचार न करता पुढे चालू लागलो होतो . परिक्रमेची हीच मोठी देणगी आहे . कुठल्याही गोष्टीचा फारसा विचार करू नये . पुढे चालत राहावे . चरैवेति चरैवेति ।  चालताना खूप ऊन लागत होते . उन्हाचा दाह असह्य झाला . म्हणून मी अजूनच काठाने चालू लागलो . इथे एक सुंदर वाळूचा किनारा मला दिसला . रामेश्वरम येथे धनुष्कोडी नावाचा समुद्रकिनारा आहे . त्याची मला आठवण आली . तिथे बंगालच्या उपसागराला होता त्याच प्रकारचा वाळूचा उतार होता . तीव्र उतार ! त्यामुळे स्नान करण्यासाठी उत्तम जागा ! वाळूमध्ये बसून मी मैयाचे जल अंगावर घेऊ लागलो . बसल्यावर बुडाला वाळूतले खेकडे हळूच चाऊन पळू  लागले ! गंमत म्हणजे रामेश्वरम इथे देखील मला हाच अनुभव आला होता ! तिथे तर खेकड्याने चावून रक्त काढले होते ! इथले खेकडे आकाराने लहान होते . इथे शेजारीच एका केवटरामाची कुटी होती .  तिच्यामध्ये जाऊन शांतपणे पडलो . मोजे कुटीच्या बांबूला वाळत घातले . बूट आल्या आल्या अस्ताव्यस्त काढलेले होतेच . कुटीमध्ये मस्तपैकी पडून नर्मदा मातेचे दर्शन घेत राहिलो . असा आनंद परिक्रमे मध्ये खूप वेळा लुटला . परंतु यावेळी एक वेगळी घटना घडली . ज्या केवटाची कुटी होती तो मला पाहून नाव घेऊन काठावर आला . आणि येता येता त्याने पाण्यातूनच माझे फोटो काढले . काठावर आल्यावर माझ्याशी गप्पा मारत बसला . तरुण होता . त्याच्या मोबाईलवर अजून काही फोटो काढले . आणि त्याला मित्राच्या क्रमांकावर पाठवायला मी सांगितले . थोडा वेळ गप्पा मारल्या आणि तो मला म्हणाला की बाबाजी आज मोठा वादळी पाऊस येणार आहे तुम्ही लवकरात लवकर पुढच्या आश्रमात पोहोचा .उन्हाने अंगाची काहीली होत होती . आणि आकाशामध्ये एक सुद्धा ढग नव्हता . अशावेळी पाऊस पडणे कसे शक्य आहे ? मी माझी स्वाभाविक शंका त्याला विचारली . तो म्हणाला कसे काय ते सांगता येणार नाही . आम्ही केवट आहोत . नाव घेऊन मैयाच्या पोटात जातो तेव्हा मैय्या आम्हाला प्रेरणा देत असते .आज मैयाने सांगितले आहे की जोरात पाऊस पडणार आहे घरी जा . म्हणून तर मी दुपारीच घरी निघालो आहे . तुम्ही पण जा . मला असे वाटले की केवटाला मी त्याच्या कुटीमध्ये झोपलो आहे हे आवडले नसावे . म्हणून मी ठीक आहे असे म्हणालो आणि पुढे चालू लागलो . त्या केवटाच्या कुटीमध्ये काढलेले काही फोटो आपल्या माहितीसाठी देत आहे .

हीच ती केवटरामाची कुटिया . शेजारी वाहणारी नर्मदा मैया .

हा फोटो केवटाने नावेतून काढला आहे . बांबू वर टाकलेले मोजे खाली पडलेले बूट आणि निवांत पहुडलेला प्रस्तुत लेखक !समोर मैयाची पांढरी ध्वजा !

नंतर केवट गप्पा मारण्यासाठी माझ्या जवळ येऊन बसला . तेव्हा अजून काही फोटो काढले .

परिक्रमे मध्ये आपला चेहरा कसा दिसतो हे आपल्याला कधीच पाहायला मिळत नाही . या छायाचित्रांमुळे आज मला ते कळते आहे . अन्यथा आपल्या मध्ये झालेला बदल आपल्याला जाणवत रहातो . दिसत नाही .कारण कुठेच आरसा असतो . नर्मदा मैया चे पाणी हाच आपला आरसा आहे ज्यात आपण आपले स्वतःचे प्रतिबिंब पाहतो ! आपले गुण अवगुण राग लोभ द्वेष मोह मद सर्वकाही या पाण्यात दिसते . अगदी स्पष्ट स्वच्छ दिसते .

केवटाने हा फोटो काढला तेव्हा माझे खरोखरच त्याच्याकडे लक्ष नव्हते . मी माझ्याच तंद्रीमध्ये धुंदीमध्ये मस्तीमध्ये होतो . तो काठावर उतरला आणि मला नर्मदे हर केले तेव्हा मी भानावर आलो .

या चित्रात आपल्याला नर्मदा मातेच्या काठावर आक्रमण केलेले काँग्रेसचे गवत किंवा गाजर गवत दिसते आहे . काठावरील वाळलेली झाडे ही वाढलेली जलपातळी दाखवतात . उन्हाळ्यामुळे पाणी उतरत चालले आहे . त्यामुळे त्या वाळलेल्या गवताचा जो पट्टा आहे तेवढा चालायला नक्की मिळतो !

हे सर्व फोटो वेगवेगळे आहेत आणि केवळ संग्रहासाठी इथे टाकून ठेवतो आहे . 

केवळ काड्याकाटक्या आणि पालापाचोळा वापरून केलेली एवढीशी झोपडी सुद्धा माणसाला अतिशय सुख देऊ शकते !

इतके निवांत क्षण आयुष्यात परत कधीच मिळाले नाहीत !

मी हाताने मैया दाखवतो आहे !

मैय्याने तिच्या काठी अशी झोपडी दिली तर तिथेच मी तिच्याकडे बघत आयुष्यभर पडून राहायला तयार आहे ! 

नियमानुसार काठावर जे कोणी आपल्याला काही सांगते ते ऐकावे लागते म्हणून मी झोळी उचलली आणि पुढे चालू लागलो . आणि खरोखरीच तसे झाले . तासाभरातच मोठ्या प्रमाणात काळ्याभोर ढगांनी सर्वत्र दाटी केली . मोठेच वादळ सुटले . वरच्या बाजूला मला एक झेंडा दिसला म्हणून मी चढून तिथे गेलो . ही एका साधूची कुटी होती . आणि साधु महाराज काही कामासाठी इंदोरला गेले होते . परंतु साधूंच्या कुटीला दार नसतेच ! आओ जाओ घर तुम्हारा ! त्यामुळे मी कुटी मध्ये जाऊन थांबलो . दुपारी मी भोजन घेतले त्याच्यापेक्षाही चौपट पाचपट मोठी कुटी होती .आयताकृती होती . आतल्या आत तीन दालने केलेली होती . समोर थोडेसे मोकळे मैदान होते त्यानंतर लगेच खोल खड्डा आणि नर्मदा मैय्या होती ! प्रचंड वादळ सुटले . झाडाच्या फांद्या तुटू लागल्या . मैदानात लावलेला झेंडा काठी सकट कधीच उडून गेला ! हा झेंडा बघून तर मी वर आलो होतो ! मी उभा होतो ती कुटी गदागदा हलू लागली ! थोड्या वेळाने कुटीची छपरे एका बाजूने उडायला सुरुवात झाली ! माझ्यासमोर बघता बघता त्यातली अर्धी कुटी अक्षरशः उडून गेली ! या कुटी सोबत आपण देखील उडून जातोय की काय अशी शक्यता मला वाटू लागली ! त्यामुळे मी पुढे चालण्याचा निर्णय घेतला . आणि धावतच कुटीच्या बाहेर आलो  . पटापट खाली उतरलो आणि चालायला सुरुवात करणार इतक्यात जोरदार पावसाने हजेरी लावली ! प्रचंड वादळामुळे मैया मध्ये समुद्रासारख्या लाटा उसळल्या होत्या ! मला पुन्हा एकदा मैयाच्या काठावर एक छोटीशी कुटी दिसली . मी धावतच त्या कुटीचा आसरा घेतला . परंतु तिचा काहीच उपयोग नव्हता कारण पाऊस आडवा पडत होता .आणि या अतिलघु कुटीला भिंती नव्हत्या फक्त छप्पर होते . मी पूर्णपणे सामानासकट भिजलो होतो . इतका भयानक पाऊस मी यापूर्वी कधीच पाहिला नव्हता . तासाभरापूर्वी ज्या शांत नर्मदा जलामध्ये मी विहार करत होतो तिथे दोन दोन तीन तीन फूट उंचीच्या लाटा उसळताना पाहून माझ्या हृदयाचा थरकाप उडाला ! अचानक मैया च्या पाण्याने गती देखील घेतली होती ! विशेषतः माझ्यासमोर कडाकड विजा झाडांवर कोसळत होत्या . माझे एक गुरुतुल्य मार्गदर्शक आणि मित्र आहेत . श्री पुरुषोत्तम ज्ञानेश्वर कुलकर्णी . त्यांना मी पिडी काका असे म्हणतो .ते विद्युत क्षेत्रातले तज्ञ आहेत . त्यांनी मला सांगितले होते की वीज नेहमी सर्वात उंच गोष्टीवर आधी पडते . त्यामुळे सर्वात खाली जी व्यक्ती असेल किंवा वस्तू असेल तिच्यावर वीज पडण्याची शक्यता कमी असते . पाच फूट एक इंच आणि पाच फूट दोन इंच अशा उंचीचे दोन मित्र शेजारी शेजारी उभे असतील तर वीज पाच फूट दोन इंच वाल्या मित्राच्या डोक्यात पडते ! इतकी ती चोख मोजमाप करून पडणारी असते ! त्या वादळाचा तडाखा बघून मी पुरता भयभीत झालो होतो ! आजूबाजूचे मला काहीच दिसत नव्हते . मैय्या देखील प्रचंड खवळली होती . अशावेळी मी कुठलाही मागचा पुढचा विचार न करता थेट मैया मध्ये उतरलो . प्रचंड खळबळ माजलेला तिचा पृष्ठभाग अजूनच भयानक होता . त्यामुळे मी चक्क डोके बुडवून तळाशी जाऊन बसलो . आता मात्र मला एकदम शांत शांत वाटू लागले ! मध्येच श्वास घेण्यापुरते मी डोके वर काढायचो आणि पुन्हा तळाशी जाऊन बसायचो ! आता मात्र मला बाहेरच्या जगात काय चालले आहे याची पुसटशी देखील कल्पना यायची बंद झाली इतकी शांतता मैयाच्या अंतरंगामध्ये होती ! आईच्या गर्भात बालकाला कसे वाटत असेल तशी अतिसुरक्षिततेची अनुभूती मला या ठिकाणी पुन्हा पुन्हा आली ! वादळी पाऊस सुमारे तासभर चालला . तासभर मी देखील मैय्यातून बाहेर आलोच नाही ! मैयाच्या उसळणाऱ्या लाटा मला हलवायच्या परंतु मी दंड खोचून ठेवला होता आणि त्याला पकडून बसलो होतो ! त्यामुळे मला काहीही त्रास झाला नाही ! अशा रीतीने मैय्याने माझे त्या महा वादळात रक्षण केले ! वादळ कमी झाल्यावर मी बाहेर आलो . आणि पुन्हा कुटीमध्ये बसलो . इथे एक बटाटा पडला होता .मला भूक लागलेली होतीच . त्यामुळे पावसाच्या पाण्यात मी तो बटाटा धुतला आणि हळूहळू कच्चाच खाऊन टाकला . गमतीने मैयाला मी म्हणालो की पावसात लोक आपल्या आवडत्या माणसाला काय काय चारतात ! चहा ! बटाटेवडे ! बटाटा भजी ! आणि ही पहा ! कच्चे बटाटे चारतेय ! परंतु आता मात्र जोरदार पाऊस सुरू झाला . वारा पडला आणि पावसाच्या धारा सुरू झाल्या ! थोड्याच वेळात एक केवट तिथे आला .पूर्ण भिजला होता बिचारा . मैया मधील लाटा शांत होण्याची वाट पाहत तो समोरच्या तटावर थांबला होता . मला म्हणाला वरच्या कुटीत जा  महाराज !आज काही पाऊस थांबणार नाही ! आणि या कुटीचे काही खरे नाही ! जवळपास काही दिसत नव्हतेच .त्यामुळे शंभर एक मीटर अंतरावर असलेली अर्धी उडून गेलेली मगाची कुटी हाच माझ्यासाठी तरणोपाय आहे हे माझ्या ही लक्षात आले . या कुटीला तसाही काही अर्थ नव्हता . इथे केवळ बसता येत होते . उभे राहता येत नव्हते . आणि हिचे छप्परही पावसाचे पाणी गाळून खाली पाठवत होते ! १०० छोट्या थेंबांचे दहा मोठे थेंब करून पाठवत होते ! मी जणू काही एका मोठ्या शॉवर खाली बसलो होतो ! मगाशी वरून खाली येताना मी दोन मिनिटात या कुटीपर्यंत मी उड्या मारत आलो होतो ! आणि आता परत जाताना मात्र मला तेच अंतर कापायला साधारण अर्धा तास लागला ! इतका प्रचंड चिखल मैयाच्या काठावर माजला होता ! प्रत्येक पावलाला मी घसरून आपटत होतो ! चढ चढताना तर माझी पुरती वाट लागली ! इथे मातीमध्ये खोदलेल्या पायऱ्या होत्या . त्यातल्या तीन चार पायऱ्या मी चढायचो आणि वरून खाली येणाऱ्या पाण्याच्या प्रवाहामुळे .असा आपटायचो की थेट दहा-बारा पायऱ्या खाली यायचो ! तेही कोलांट्या उड्या मारत ! सुरुवातीला मला या प्रकारची भीती वाटली ! पण खरं सांगायचं तर नंतर मजा येऊ लागली ! त्यामुळे या ३० ४० कच्च्या , माती खोदलेल्या , निसरड्या पायऱ्या चढताना मी कमीत कमी बारा पंधरा वेळा गडगडत खाली आलो ! अखेरीस कसा बसा वरती पोहोचलो ! बघतो तो काय ! मी ज्या कुटीमध्ये थांबलो होतो तिचे फक्त दोन खांब सोडून बाकी सर्व उडून गेले होते ! याचा अर्थ माझा निर्णय योग्य होता ! परंतु आता थांबायचे कुठे ? पाऊस तर जोरात पडत होता ! इतक्यात जवळच असलेल्या गावातील एका घरातून मला नर्मदे हर असा जोरात आवाज ऐकू आला . त्या दिशेने मी गेलो . नर्मदामाईच्या काठी किंवा एकंदरीतच भारतभरात साधू चातुर्मास का करतात हे मला आता लक्षात आले ! चातुर्मास करावा लागतो कारण दुसरा पर्यायच नसतो ! तुम्ही एक पाऊल सुद्धा चालू शकत नाही तिथे कसली पदयात्रा करणार ? तरी अजून नर्मदा माते चा महापूर माझ्या वाट्याला आलाच नव्हता ! ज्याने एकदा तो पाहिला तो परिक्रमाच करणार नाही ! इतके भयानक दृश्य असते ! सुदैवाने बालपणापासून कृष्णा नदीचे महापूर पाहण्याची मला सवय आहे . परंतु नवीन माणसाला नक्कीच ते दृश्य भीतीदायक असते . आता सुद्धा मी मैया मध्ये आश्रय घेतला होता तेव्हाची पातळी आणि बाहेर येतानाची पातळी यात बऱ्यापैकी फरक पडलेला होता . परंतु मला नर्मदा मातेची भीतीच वाटत नाही त्याला काय करावे ! समर्थ रामदास स्वामी म्हणतात त्याप्रमाणे 

व्याघ्र सिंह भयानक । देखोनि भयाचकित लोक । 

परी त्यांचीं पिलीं निःशंक । तयांपुढे खेळती ॥

वाघ सिंह इत्यादी हे हिंस्र प्राणी कितीही भयानक असले तरी ते इतरांसाठी !त्यांची पिले मात्र बिनधास्त त्यांच्यापुढे खेळत असतात ! तसेच आपले आहे ! नर्मदा मातेची आपल्याला कसली भीती ! तिची भीती जगाला ! आपल्यावर तिची फक्त प्रीती ! पोटच्या मुलाची प्रीती ! आणि ती मुळात शरणागत वत्सल आहे ! त्यामुळे थेट तिच्या उदरात शिरूनच तिला शरण गेलो ! तो अनुभव केवळ अविस्मरणीय होता ! आयुष्यभर लक्षात राहील असा ! असो . नर्मदे हर आवाजाच्या दिशेने गेलो आणि एक घर दिसले . अक्षरशः पाच दहा फुटाच्या पलीकडचे दिसणार नाही इतका पाऊस चालू होता .या लोकांनी मला कुठून पाहिले काय माहिती . हा दिवस होता ११ जून २०२२ ! मान्सूनचे भारतातील जोरदार आगमनाचा दिवस ! चार पावले चालताना सुद्धा होणारे कष्ट पाहून मला असे वाटू लागले की आता बहुतेक आपली परिक्रमा अर्धवट राहते !आणि याचे दुःख वाटण्या ऐवजी आनंद वाटू लागला !कारण शेवटचे काही दिवस माझ्या मनामध्ये प्रामाणिकपणे अशी इच्छा प्रबळ होत चालली होती की काय वाटेल ते झाले तरी परिक्रमा पूर्ण करायची नाही ! म्हणजे पुन्हा तिच्या काठावर फिरायला मिळेल ! पुन्हा एकदा तिचा सहवास लाभेल ! एक प्रकारे मी खुश झालो ! या घरामध्ये मला बाहेर ओसरी मध्ये बसायला जागा दिली गेली . मालकाने आत मध्ये जाऊन रंगा आणला . रंगा म्हणजे कोरा चहा ! या भागात त्याला रंगा म्हणतात ! हा मनुष्य पुण्याला लोहगावला साजिद पुनावाला कडे कामाला होता असे त्याने मला सांगितले . पुण्यामध्ये त्याने वडापावच्या दुकानात देखील काम केले आहे असे तो मला म्हणाला ! आणि पुन्हा एकदा माझ्या वडापावच्या इच्छे वर मगाशीच मी झाकलेला कल्पनेचा कागद बाजूला उडाला ! आणि मनातल्या मनात गरमागरम बटाटे वडे तळू लागले ! जणू काही मैया मला चिडवत होती ! घे वडापाव ! कल्पनेचे वडापाव खा !थोड्याच वेळात पाऊस कमी झाला . जवळपास उघडलेच . तसाही मी पूर्ण भिजलो होतो . त्यामुळे या कुटुंबाची रजा घेतली आणि पुढे चालू लागलो . प्रचंड चिखल तुडवत थेट मुआर घाटासमोरचे कुडाकलाँ गाव गाठले . वाटेत सुंदर लिंगे सापडतच होती . पावसामुळे स्वच्छ धुऊन निघालेली ! धुळीमध्ये दगड इतके चांगले दिसत नाहीत जितके पावसामध्ये दिसतात ! शिवलिंग विकणारे व्यापारी सुद्धा कोरडे शिवलिंग न दाखवता पाणी लावून दाखवतात याचे कारण तेच आहे ! पाणी लावलेले शिवलिंग अधिक आकर्षक दिसते . त्यातील रंग आणि आकार अधिक उठून दिसतात .कुडाकला गावामध्ये एक हनुमान मंदिर होते असे कळले . झाडीतून जंगलातून रस्ता शोधत हनुमान मंदिरात प्रकट झालो ! या आश्रमाचे महंत उमाचरणदासजी महाराज म्हणून उडिया बंगाली साधू होते . त्यांनी मला झाडीतून वर येताना पाहिले . आणि त्यांना खूप आनंद झाला ! या मार्गाने येणारा परिक्रमा वासी हा शंभर टक्के काठावरचाच असणार ! कारण हा आश्रम रस्त्यापासून खूपच आत होता . आणि इथे कोणीच परिक्रमा वासी फारसे यायचे नाहीत असे महाराजांनी नंतर मला सांगितले . महाराजांना बिडी गांजाची खूप सवय होती . ते म्हणायचे . 

"धुआँ और धूप । साधू का रूप । "

यांचे प्रयागराज इथे राहणारे एक गुरुबंधू इथे आलेले होते .वयस्कर साधू होते . त्यांना मात्र साधूंचे हे म्हणणे पटत नसे . दोघांची या विषयावरून सतत भांडणे होत . म्हणजे उमा चरणदास काही बोलत नसत परंतु हे वयस्कर गुरुबंधू यांची सतत कान उघाडणी करत . उमा चरणदास महाराज एखादाच नो बॉल बघून षटकार मारायचे आणि पुन्हा शांत बसायचे ! त्यांचा स्वभाव थोडासा विनोदी होता . आणि वयोवृद्ध साधू मात्र अतिशय तळमळीचे ,सात्विक आणि तत्ववादी होते .स्पष्ट वक्ते होते .त्यांच्या शेजारी आसन लावण्याची सूचना त्यांनी मला केली .महाराजांनी तखत धारण केला होता . मलाही तखत घे म्हणत होते . परंतु मी जमिनीवर आसन लावले .आपण साधूं समोर आपली पायरी ओळखूनच वागले पाहिजे . मला त्या प्रयागराजच्या महाराजांचा खूप सत्संग लाभला .ते माझ्यावर भलतेच खुश झाले . खूप मनापासून त्यांनी माझ्याशी संवाद साधला . एकादशी असल्यामुळे रात्री आश्रमात काही नव्हते . पातेलंभर दूध तेवढं प्यायलो ! रात्री बाहेर उघड्यावर सर्व कर्मचारी झोपायचे त्यांच्यासोबत मी देखील बाहेर झोपलो . एक मोठी सिमेंटची पाण्याची टाकी होती त्यावर मी झोपलो . रात्री तुफान पाऊस आला ! सगळेजण आत मध्ये आले ! आणि झोपले . त्यांच्यापैकी कोणाच्यातरी लक्षात आले की एक माणूस कमी वाटतो आहे . म्हणून ते बाहेर बघायला आले तर त्या भर पावसात मी निवांत झोपलो होतो ! मला पाऊस चालू आहे हेच कळत नव्हते !इतका प्रचंड थकलो होतो किंबहुना कालपासून अर्थात मैया मध्ये डुबकी मारल्यापासून पाण्याचा स्पर्शच हवाहवासा वाटत होता ! स्वप्नातही मैय्याच दिसे , जागृतीतही तीच ! सेवेकऱ्याने  मला उठवले आणि आत नेले ! सर्वजण मला हसू लागले ! काय बाबाजी ! ही कुठली पद्धत ! एवढा पाऊस आला तरी तुम्हाला जाग कशी येत नाही ! आता माझी झोप आहेच तशी खोल तर काय करू मी ! नाही येत मला जाग ! मला लाभलेली ती सगळ्यात सुंदर अशी परमेश्वरी देणगी आहे ! पाठ टेकताक्षणी झोप लागते! आणि झोप पूर्ण होईपर्यंत ब्रह्मदेव उठवायला आला तरी जाग येत नाही ! असो . आज खूप उशिरा उठलो . म्हणजे साधारण पाच वाजता ! पाऊस चालूच होता . पावसातच डोलडाल ला जावे लागले . 

आश्रमातील मारुतीराया

आश्रम मोठा असून लोकांची सतत ये जा असते . बाबांना भेटायला खूप लोक येतात .

वाळूची वाहतूक करणारे ट्रॅक्टर वाले आणि डंपरवाले देखील आश्रमाशी जोडले गेलेले आहेत .

याच्या शेजारच्या खोलीमध्ये आमचा निवास होता

उमा चरणदास महाराज विरक्त होते त्यामुळे त्यांचा फोटो कुठे सापडला नाही . जाण्यापूर्वी  उमाचरणदास महाराजांनी माझी झोळी किती जड आहे ते उचलून पाहिले होते . तसेच माझी परिक्रमा ग्वारी घाटावर पूर्ण होणार आहे हे त्यांना कळले होते . त्यांनी माझ्यापुढे एक प्रस्ताव ठेवला . ते म्हणाले . तुझ्या झोळीतली शिवलिंगे तू इथे काढून ठेव .त्याला कोणीही हात लावणार नाही ही माझी जबाबदारी ! तू पुढे निघून जा . आमच्या गावातून रोज वाळू घेऊन हैवा ट्रक जबलपूरला जातात . त्यांच्यापैकी एखाद्या ड्रायव्हरच्या हाती मी तुझी शिवलिंगांची पिशवी पाठवून देतो . बाकी तुझे नेहमीचे सामान सोबत राहू दे . मला हा विचार पटला . अतिशय सूज्ञपणाचा हा विचार होता . आणि नसता तरी मी हेच केले असते कारण माझ्या पाठीची क्षमता आता संपत चालली होती ! पाठीचा मणका मोडतो की काय अशा अवस्थेपर्यंत आला होता ! ज्यांना ज्यांना मी शिवलिंगे दिलेली आहेत त्यांनी कृपया त्याची रोज पूजा करावी ! कारण ती मी किती कष्टाने आणि कशा परिस्थितीमध्ये वागवली आहेत हे फक्त मला आणि नर्मदा मातेला माहिती आहे ! आता ती वाटून संपली आहेत बरं का ! पहिल्या महिन्यातच सर्व वाटून झाली ! असो . माझा फार मोठा भार महंतांनी हलका केला ! या आश्रमामध्ये सुंदर गायी होत्या . परंतु त्यात काही जर्सी गायी सुद्धा होत्या .त्याबद्दल महाराजांना सांगितले . ते म्हणाले की सर्व माहिती आहे परंतु लोक दान देतात त्याला काय करावे ! "लोकांचे प्रबोधन हाच त्यावर उपाय आहे महाराज " मी म्हणालो . महाराजांनी मला जाताना अतिशय नियोजनपूर्वक काही गोष्टी दिल्या . सर्वप्रथम त्यांनी दिनेश सिंह राजपूत नावाच्या डंपर चालकाचा संपर्क मला दिला . आणि जबलपूर शहरातल्या अंधामुख बायपास इथे तो रेतीचा ट्रक घेऊन रोज उभा राहतो तिथपर्यंत मला यावे लागेल असे सांगितले . महाराजांनी त्यांचा देखील क्रमांक मला दिला . आपणापैकी कोणाला नर्मदा मातेची सेवा करायची असेल तर आपण महाराजां शी संपर्क करू शकता . 

महंत श्री उमाचरणदासजी महाराज . कुँडाकला . तहसील पाटण जिल्हा जबलपूर . ९३० १५६ ११३८

दिवसाची सुरुवात चमत्काराने न करेल ती नर्मदा माई कसली ! आता मी निघणार तेवढ्यात महाराजांनी मला आवाज दिला . म्हणाले बाबाजी काल तू उपाशी झोपलास . आता आज द्वादशी आहे . बालभोग करून पुढे जा . तयार आहे बालभोग . असे म्हणून महाराजांनी अजस्त्र मोठे चार गरमागरम बटाटेवडे आणले ! आणि मला बळजबरीपूर्वक खायला लावले ! मी त्यांना म्हणालो की तुम्ही बटाटे वडे कसे काय केले ?महाराज म्हणाले बऱ्याच वर्षांमध्ये आम्ही वडे तळले नव्हते . माझे गुरु भाई आलेले आहेत त्यांना  आलुबोंडा कसा असतो ते मला दाखवायचे होते म्हणून आज केले .मग मी महाराजांना केवळ १२ तासापूर्वी मी कच्चा बटाटा खाताना मैयाला काय म्हणालो होतो ते सांगितले ! ते ऐकल्यावर महाराजांनी अजून चार बटाटे वडे सोबत बांधून दिले ! मैया म्हणाली , " खा लेकाच्या बटाटेवडे ! " ते वडे इतके मोठे होते की एकाच वड्यात पोट भरावे ! महाराज मला म्हणाले आता रस्त्याने जा . जबलपूर जवळ आहे . मी काहीच बोललो नाही .महाराजांचा निरोप घेतला आणि पुन्हा जंगलामध्ये घुसलो . महाराज जोरजोरात हसू लागले ! त्यांच्या लक्षात आले असेल की हा आपल्याच पट्टीतला दिसतोय ! मैया चा किनारा पकडला . समोर सुंदर असा मुआर घाट दिसत होता .या भागात मैय्या खूप सुंदर आहे हे आपण त्या प्रकरणात पाहिलेच आहे .  परंतु का कुणास ठाऊक माझी पावले आता फारच जड झाली होती . एक एक पाऊल टाकताना प्रचंड कष्ट होत होते . खरंतर पाठीवरचे वजन जवळपास संपलं होतं . पंख आलेत पाठीला असं वाटायचं ! पण पावलं मात्र जड झाली होती . आज पाऊस थांबला होता . परंतु बहुतेक मैयाला माझा पाय कोरड्या जमिनीवर पडणं मंजूर नव्हतं . त्यामुळे प्रत्येक पावलाला ती माझ्या डोळ्यातून अश्रू ढाळवू लागली . एकही पाऊल असे पडले नसेल जेव्हा माझ्या डोळ्यातले पाणी खाली पडत नसेल . आयुष्यामध्ये इतका अश्रुपात मी कधीच केला नाही ! अखंड अश्रूधारा ! ती भावना शब्दात व्यक्त करता येणे अवघड आहे . कारण ती शब्दांच्या पलीकडची जाणीव आहे . तिथे पोहोचले की शब्द संपतात . आणि सुरू होतात ,अश्रूधारा ! श्रावण सरींसारख्या अश्रू धारा ! एकटं चालण्याचा एक फायदा असतो . तुम्हाला कोणीच बघत नाही .तुम्ही सर्वजण इतके दिवस माझ्यासोबत चालताय . तुम्हाला सांगायला काय हरकत आहे ! शेवटचे काही दिवस चालताना अक्षरशः ओक्सा बोक्षी रडायचो . वेड्यासारखा धावत जाऊन मैयामध्ये शिरायचो . तिला बिलगायचो . तळाशी जाऊन बसायचो . तिच्यामध्ये बुडलेल्या खडकांना मिठी मारायचो ! ठार वेडा झाल्याची लक्षणे ! म्हणेनात का लोक वेडा ! मला शेवटपर्यंत हे लोक थोडी सांभाळणार आहेत ? मला सांभाळणार आहे माझी आई ! नर्मदा माई ! आई ! सांभाळशील ना गं आई! 

नर्मदे हर !

अनुक्रमणिका

मागील लेखांक

पुढील लेखांक 

लेखांक एकशे सत्तर समाप्त (क्रमशः )